Реабилитациялыыр киин 20 сыллаах үбүлүөйүнэн!

Быйыл үгүс тэрилтэ үбүлүөйдээх сылын бэлиэтээтэ. Бу күннэргэ улуус биир социальнай суолталаах тэрилтэтэ, аҕам саастаахтары уонна доруобуйаларынан хааччахтаах дьону реабилитациялыыр киин төрүттэммитэ 20 сылын бэлиэтиир. Онон хаһыаппыт бүгүҥҥү нүөмэригэр, эрэдээксийэбит почтатыгар киирбит, тэрилтэни төрүттээбит уонна уһун бириэмэҕэ салайан ааспыт салайааччылар ахтыы суруктарын таһаарабыт.

Байды нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, мэдиссиинэ бэтэрээнэ, «Килбиэнин иһин» бэлиэ хаһаайына Мая Егоровна Бережнова:

«Мин 1978 сыллаахха Дьокуускайдааҕы мэдэссиинэ училищетын эмчит идэтин баһылаан бүтэрбитим. Орто Халыма улууһугар ананан, Налимскай балыыһатыгар биэлсэринэн үлэлии кэлбитим. Үлэлиирим тухары, араас ыарыһаҕы, доруобуйаларынан хааччахтаах дьону, оҕолору кытта алтыспытым. Дьон оҕолорун доруобуйаларын көрдөрө Дьокуускайга бараллара. Үксүлэрин реабилитацияҕа аныыллара. Үлэлии сылдьан, улууспутугар дьону реабилитациялыыр киин аһыллара буоллар… диэн саныыр буолбутум.

2003 сыллаахха санаабыт санаабын ситээри Дьокуускайга, Үлэ онно социальнай харалта миниистэригэр Юлия Анатольевна Песковскаяҕа приемҥа киирэн баҕа санаабын кэпсээбитим. Уһук Хотугу улууска айана ырааҕын, ороскуотун, инбэлиит дьон ахсаана сыл аайы элбиирин, уо.д.а. баар кыһалҕалары туһаайан туран, улууска реабилитациялыыр киин аһылларыгар көрдөспүтүм. Кини сэргээн истибитэ уонна отделын үлэһиттэригэр үлэ бырагырааматын оҥорон биэрэллэригэр ыйан-кэрдэн биэрбитэ, бэйэбин өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитационнай кииҥҥэ 10 хонуктаах быраактыканы барарга уураахтаабыта. Мин онно, инбэлиит дьону чөлүгэр түһэрии, эмтээһин ньымаларыгар үөрэммитим, фитотерапияны туһанарга, о.э. араас битэмииннээх оттон көөнньөһүгү туһанарга, массаас араас көрүҥүн оҥорорго үөрэммитим. Быраактыкаланан баран, оччолорго Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлигэр Е.А.Борисовка приемҥа киирэн, туох сыаллаах-соруктаах кэлбиппин кэпсээбитим. Кини мин санаабын истэн, баһылыкпытыгар Владимир Афанасьевич Григорьевка тахсан, идеябын өйөөн, олоххо киллэрэллэригэр эппитэ.

Мин баһылыкпын кытта көрсөн, дьиэ-уот боппуруоһугар тохтообуппут. Онно быстах кэмҥэ ЦСПСД дириэктэрин М.И. Бурцеваны көмөлөһөөччүнэн ыыппыта. Биһиги, түүннэри-күнүстэри араас олох ыарахаттарыгар түбэспит оҕолор дьиэлэригэр патронажка сылдьарбыт, кинилэр истэригэр инбэлиит оҕолор бааллара, ардыгар кииҥҥэ да аҕалан хоннорорбут. Күнүскү кэмҥэ үөрэх кэнниттэн оҕолорго битэмииннээх оттон утахтары иһэрдэрбит, тыынынан ыалдьар оҕолору эмтээх оттоох аппараакка тыыннарарбыт, тренажерга дьарыктыырбыт. Сайын лааҕыр үлэлэтэн, араас оонньуулары ыытарбыт, похуоттарга сылдьарбыт. Ол курдук үлэлии сырыттахпытына, баһылыкпыт, урукку Пушной баазатын оҥостон, үлэлииирбитигэр сүбэлээбитэ. Олохтоох бүддьүөттэн тыыран, 10 куойкалаах киини аһар сыаллаах үлэбит саҕаламмыта. Миигин дириэктэринэн, С.А.Слепцованы бырааһынан, сопхуоһунан А.К.Белолюбскаяны, старшай сиэстэрэнэн К.Е.Тихонованы, пост мэд.сиэстэрэнэн Т.А.Богатыреваны, массасыыһынан норуот эмчитин А.Н.Еремеевы анаабыттара. Маны сэргэ 2 техүлэһити, ас астааччыны, таҥас сууйааччыны, оробуочайы туруорбуттара.

Өрөмүөннэнэн, улуус балыыһата орону, тумбаны көмөҕө биэрэн үлэлээн барбыппыт. Кииммитигэр бастаан 9 киһи киирбитэ. Толорду хааччыллыы суох буолан үгүс ыарахаттары көрсөрбүт, ол курдук кыанар дьон таһырдьа тахсан киирэрэ, кыамматтар биэдирэҕэ сылдьаллара. Оннук үлэлии сырыттахпытына, толору хааччыллыылаах 2 этээстээх урукку сопхуос хонтуората оройуоннааҕы бибилэтиэкэҕэ анаммытын истэн, баһылыкка тиийбиппэр, Владимир Афанасьевич уурааҕы көтүрбэппин диэбитэ. Мин онтон уолуйбакка, ити эбийиэги хайдах да ыларга быһаарынан, хамыыһыйа тэринэн, улуус кылаабынай бырааһа Т.М.Шадрина, бэтэрээн Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Н.С. Третьяков, Санэпидстанция сэбиэдиссэйэ Л.А.Залюбовская подписьтарын хомуйан, бу эбийииэк доруобуйаларынан хааччахтаах дьон уонна тыыл бэтэрээннэригэр сөптөөҕүн туруорсан, баһылык саҥа уурааҕын таһаартаран ылбыппыт. Ол курдук тута өрөмүөннээн, кииммит үлэтэ толору хааччыллыылаах дьиэҕэ салҕаммыта. Дьон үөрүүтэ-астыныыта элбээбитэ. Нэһилиэк баһылыктара хара аһынан көмөлөһөллөрө. Ол курдук 2004 сыллаахха кулун тутар 12 күнүгэр, өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитационнай киин филиала буоларын ситиспиппит. Үлэ уонна социальнай харалта миниистирин солбуйааччыта Иннокентий Чахов кэлэн, үөрүүлээх быһыыга-майгыга, тэрилтэ инбэлииттэргэ уонна тыыл бэтэрээннэригэр ананар диэн сүрэхтээбитэ. Ол кэмтэн 20 сыл ааһа оҕуста. Киимммит үлэһиттэрэ Алексей Еремеев массаас араас көрүҥнэрин оҥорон, сахалыы эмтээн, үөс-бүөр таастарын ылара. Сардана Александровна дьону эмтиирэ. Үлэһиттэр үтүө аламаҕай сыһыаннарын дьон элбэх махталын ылбыттара. Ис сүрэхтэн кыһаллан туран төрүттээбит тэрилтэм билигин да үлэлии, дьоҥҥо-сэргэҕэ улахан көмө буола турарыттан олус үөрэбин, астынабын.

Үбүлүөйдээх кииммит үүнэ-сайда, дьон махталын ыла турарыгар баҕарабын. Үлэлээн ааспыт уонна үлэлии сылдьар кэлэктиипкэ туйгун доруобуйаны, уһун дьоллоох олоҕу ситиһиини баҕарабын. Кэлэн иһэр саҥа сыл, баҕа санааҕытын толордун диэн алгыспын аныыбын.»

Педагогическай үлэ бэтэрээнэ, РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ Валентина Софроновна Кондакова:

«Орто Халыма куоратыгар реабилитациялыыр киинин маҥнайгы дириэктэрэ М.Е. Бережнова мин чугас киһим буолан, тэрилтэ хайдах, элбэх сүүрүү-көтүү, кэпсэтии, туруорсуу кэннэ олоххо киирбитин бэркэ билэбин. Ол сылтан элбэх киһи доруобуйатын чөлүгэр түһэрэн, сынньанан тахсыбыта буолуо. Мин кэргэним инбэлиит буолан элбэхтэ сытан, доруобуйабытын көрдөрүнэ, сынньана, эмтэнэ диэн, төһө да тымныы буоллар, элбэхтэ киирбиппит. Киин минньигэс аһын, ыраас тупсаҕай хосторун, үлэһиттэрин эйэҕэс сыһыанын, сымнаҕас илиилэрин, туһалаах бороссодуураларын умнубаппыт, барҕа баһыыба тылларын этэбит. Билигин өрөмүөн кэннэ өссө да элбэх киһи эмтэниэ-сынньаныа турдаҕа. Аҕам саастаах, доруобуйаларынан хааччахтаах дьону абырыыр идэлээх дьоммутугар үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт. Кииммит үүнэ- сайда турдун!»

2004-2016 сылларга дириэктэринэн үлэлээбит, СӨ социальнай сулууспа туйгуна Мария Васильевна Созонова:

«Мин улуустааҕы реабилитационнай кииҥҥэ 2004 сыллаахха ахсынньы 7 күнүгэр дириэктэринэн анаммытым. Оччолорго улуус баһылыгынан В.А. Григорьев, социальнай боппуруостарга баһылыгы солбуйааччы С.А.Тре- тьякова, социальнай тэрилтэ салайааччыта М.Г.Шадрина үлэлиир этилэр. Ол саҕана саҥа арыллан үлэтин саҕалаан эрэр тэрилтэ этэ. Тэрилтэбит 14 үлэһиттээҕэ. Тыа уонна куорат социальнай үлэһиттэрэ биһиги эппиэтинэспитигэр бааллара. Кылаабынай буҕаалтырынан Г.И.Голдина, онтон Ж.А.Сыроватская, Я.С.Куля, Н.А.Тырылгина уонна М.М. Третьякова үлэлээбиттэрэ.

Сүрүн бырааһынан өр кэмҥэ үрдүк квалификациялаах невропатолог быраас С.А.Слепцова үлэлээбитэ. Элбэх дьон махтанар этэ. Араас кэмҥэ В.А. Третьякова, Т.И.Анканны, Я.Ф.Цыганкова, Ф.Э.Пардаев эмчиттээбиттэрэ.

Хаһаайыстыба сэбиэдиссэйэ А.К.Белолюбская олус кичэл үлэһит этэ. Кэлин А.В.Фисенко, Е.К.Давыдова уһуннук, эрэллээхтик үлэлээбитэ. Киин хас көһүүтэ, өрөмүөнэ кини үрдүнэн ааһара. Медицинскэй сиэстирэлэринэн араас кэмҥэ Т.П.Богатырева, И.Н.Лаптева, М.Е.Гаврильева, А.Н.Третьякова, А.Н.Созонова, М.Н.Слепцова, физиомедсестранан өр кэмҥэ В.И.Созонова үлэлээбиттэрэ. Массасыыһынан А.Н.Еремеев, Т.К.Кондакова уонна И.В.Третьякова үлэлээбиттэрэ. Алексей Николаевич, Татьяна Васильевна айылҕаттан эмтиир талааннаах, туспа эйгэлээх буолан, дьону эмтээн абырыыллара. Психологынан Е.А.Слепцова, О.Н.Третьякова, А.И.Оконешникова, Л.А.Корнилова, ас астааччынан А.П.Винокурова, А.Г.Третьякова, С.С.Явловская, санитаркаларынан О.Н. Дурнева, Е.В.Винокурова, К.Е.Тохтосова, А.Ф.Хабаровская, быстах кэмҥэ элбэх киһи үлэлээбитэ. Таҥас сууйааччынан Н.П.Котельникова, 2005 сылтан Л.Н.Кудрина билигин да үчүгэйдик үлэлии сылдьар.

2005 сылтан реабилитационнай киин улуустан өрөспүүбүлүкэ бүд- дьүөтүгэр көһөн, үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин тэрилтэтэ буолбута. Миниистиринэн Ю.А.Песковская этэ. Онтон ыла киин материальнай техническай баазата хаҥаан, өрөмүөн оҥоһуллан, сылаас, сырдык киһи эрэ дууһата сынньанар дьиэтэ буолбута. Реабилитациялыыр киин 10 куойкалаах этэ, онно тыыл бэтэрээннэрэ, доруобуйаларынан хааччахтаах дьон киирэн, 18 күн кииҥҥэ сынньанан, эмтэнэн тахсаллара. Оччолорго улууска тыыл бэтэрээннэрэ 260 киһи баара. Реабилитационнай кииҥҥэ киирэргэ эрдэ испииһэк оҥоһуллара, сылыгар 14 заезд оҥорон, уочаратынан киллэрэрбит. Стационарбыт иккис этээскэ буолан, кырдьаҕас дьон түһэллэригэр, тахсалларыгар моһуогу көрсөллөрө. Онон үлэһиттэр сатаан хаампат, кирилиэһинэн түспэт тыыл бэтэрээннэригэр астарын иккис этээскэ таһан аһаталлара, туалеттарын биэдэрэнэн аллараа таһаллара.

Эмтииргэ лицензиялаах буоламмыт, балыыһа курдук дьон эмтэнэн тахсара. Бырааспыт көрөрө-истэрэ, анаабыт эмтэрин ыларга тэрилтэбит хааччыйара. Эмтэнэри таһынан, араас тэрээһиннэри тэрийэрбит. Улуус бэтэрээннэрин бэрэссэдээтэлэ А.С.Волкова, бибилэтиэкэ иһинэн үлэлиир бэтэрээн кулуубун салайааччыта А.И.Винокурова, «Северянка» түмсүүттэн А.Ф.Лаптева, «Знание» уопсастыба чилиэннэрэ В.В.Винокуров, В.И.Третьяков кэлэннэр, бэрт үчүгэй лекциялары ааҕан, көрдөөх оонньуу ыытан, сынньанааччылары сааратан, кэпсээн-ипсээн бараллара.

Нэдиэлэ аайы Е.Т.Саввинова сурунааллары, хаһыаттары уларсан аҕалара. Түмэл үлэһитэ М.И.Никитин Халыма устуоруйатынан документальнай киинэлэри көрдөрөрө. Эмтэнэн тахсыбыт дьон элбэхтэ махтанан оройуон хаһыатыгар суруйаллара. Онон дьоммутугар үйэлэрин уһатарга улахан тирэх буоларбыт. Сайыҥҥы кэмҥэ 10 инбэлиит оҕоҕо анаан, икки 21 күннээх чэбдигирии лааҕырын арыйарбыт. Доруобуйаларын педиатр быраас уонна медицинскэй сиэстирэлэр көрөллөрө, хас биирдиилэригэр туспа үлэ былаана оҥоһуллара, психолог үлэлэһэрэ.
2009 сыллаахха Кииммитин таас дьиэ буолуохтаах диэн сабан кэбиспиттэрэ. Кырдьаҕастар абыраллаах дьиэбитин саптылар диэн бэркэ аймаммыттара. Бу сыл күһүнүгэр улуус дьаһалтата аллараа этээскэ биэс хоһу биэрэн, үлэһиттэрбит күүстэринэн өрөмүөннээн, баһаарынай сигнализация оҥорон, алтынньы ыйга арыйбыппыт. Дьиэ тымныытын аахсыбакка, толордо үлэлээбиппит. Аһылыктарын урукку мас дьиэбитигэр астыырбыт, И.А.Шадрин сөбүлэһэн, кыһыны быһа аспытын таһан улаханнык көмөлөспүтэ. Оччолорго таас дьиэ оройуоҥҥа көстүбэтэҕинэ, киин үбүн Черскэйгэ биэрэбит диэн министиэристибэ сэрэппитэ. Онон саптарбат туһуттан улахан үлэ барта, куорат баһылыга Ю.Н.Юдин баанньык таас дьиэтин куорат дьокутааттарыттан сөбүлэҥ ылан биэртэ. Дьиэ туруга мөлтөх этэ, ону бырайыактааһыҥҥа, тустаах тэрилтэлэртэн сөбүлэҥ ыларга, син түбүктээх кэм ааспыта. Реабилитационнай киин аны күҥҥэ диэри бу дьиэҕэ үлэлии турарыттан астынабын.

Өрөмүөҥҥэ министиэристибэ 5 мөлүйүөн харчыны биэртэ. Онуоха миниистири солбуйааччы И.К.Чахов уонна социальнай харалта салайааччыта М.Г.Шадрина өҥөлөрө улахан. Өрөмүөнү ООО «Новая строительная компания» Н.Я.Егоров саас 2010 сыллаахха саҕалаабыта уонна сэтинньигэ миниистир Н.Н. Дегтярев кэлэн, үөрүүлээх быһыыга арыйбыппыт.

2010 сылга саҥа дьиэбитигэр үлэлээн истэхпитинэ, баһаарынай иниспиэктэр сэрэтии биэрэн, сабаары хаайан, кэлэр сыл эмиэ улахан өрөмүөн оҥорбуппут. Киирии ааны И.Н.Сивцев халыҥ истиэнэни тэһэн, улахан параднай ааны уонна кирилиэһи оҥорон туруорар. Көрүдүөргэ, кухняҕа, электрощитовойга Дьокуускайтан тимир ааннары ситтэрэн туруортарбыппыт. Ол сыл кииммитигэр саҥа массыына биэрэн улахан үөрүү буолбута. Онтон ыла аҕам саастаах дьоммут үөрэ-көтө улуус тэрээһиннэригэр, түмэлгэ, дьиэттэн киириигэ, тахсыыга массыынанан сылдьар буолтара.

2012 сылга 500 тыһ солк тимир пандус оҥоһуллубута. Мин үлэлиир кэммэр үс доруобуйатынан хааччахтаах киһи көлөөскөнөн киирэн баран, 18 күн эмтэнэн, бэйэлэринэн хааман дьиэлээбиттээхтэрэ. Атын сылларга ититии, уот ситимигэр үлэлэһэн, үбү экономиялыыр буолбуппут. 2016 сылга атырдьах ыйыгар министиэристибэ дьаһалынан Дьокуускайдааҕы реабилитационнай киин филиала буолан, тэрилтэ бүд — дьүөтэ, үлэһиттэрэ үөһээттэн бас көрүллэр буолбута.

Түгэнинэн туһанан, бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрбин, үлэһиттэри улуус реабилитацялыыр киинэ 20 сыллааҕы үбүлүөйүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! Эһиэхэ баҕарабын доруобуйаны, дьоллоох олоҕу, үлэҕитигэр ситиһиилэри, тулууру, кырдьаҕаска, кыаммакка болҕомтону.»

Ааптар: Саргылана Кокорина

Читайте дальше