2024 сыл, ыам ыйыгар НВК САХА , редактор Альбина Тарабукина СӨ норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин, СӨ култууратын туйгунун , Орто Халыма улууһун бочуоттаах олохтооҕун СӨ суруйааччытын, суруналыыс Вера Спиридоновна Солдатованы «Тэтим» радиоҕа эфиргэ ыҥыран «Олох инники күөнүгэр» биэриигэ дириҥ ис хоһоонноох кэпсэтиини тэрийбитэ дьон-сэргэ киэҥ сэҥээриитин ылла.
Вера Спиридоновна биһиги улууспутугар, араас таһымнаах салайар үлэлэргэ айымньылахтык үлэлээбитэ. Айар тыыннаах, талааннаах салайааччыбытын биһиги бииргэ үлэлээбиттэрэ умнубаппыт… Бу кэпсэтиигэ Вера Спиридоновна Халыматын дьонун-сэргэтин олус истиҥник ахтар. Бу күннэргэ кинилиин сибээстэһэн интервьютун хатылыырыгар көрдөстүбүт, онуоха кини кэпсэтиини өссө кэҥэтэн, дириҥэтэн суруйан ыытта. Ону ааҕааччылар болҕомтолоругар таһаарабыт. Ааҕыҥ, сэргээҥ!
— Эйигин үгүс дьон олоҕун бүтүннүүтүн бар дьонугар сулууспаҕа анаабыт улахан опыттаах , дьону түмэр, сомо5олуур ураты дьоҕурдаах салайааччы быһыытынан билинэр. Ис кутуҥ арыллан кэпсэммитэ суох курдук. Дьэ кэпсээ эрэ,бу эдэркээн кыыс Орто Халымаҕа хайдах тиийэн, тиксэн хаалбыккыный? Ол сыллар эн олоххор туох суолу-ииһи хаалларбыттарай…
— 1979 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн баран култуура министерствотын направлениетынан народнай театр режиссерунан ананан тиийтим.
Миигин оройуон салалтата, култуура үлэһиттэрэ олус аламаҕайдык көрсүбүттэрэ. Дьиэ-уот кыһалҕата баара да, онно олус оҕустарбакка үлэлээн бартым. Орто Халыма народнай театра дириҥ историялаах театр эбит этэ. Ону 1936 сыллаахха түһэриллибит хаартыска туоһулуура. Н.В. Гоголь «Женитьба» спектаклын туруора сылдьаллара көстөрө, сценалара эргийэр этэ диэн ахталлара. Онон олохтоохтор театры олус сөбүлүүллэр эбит этэ.
Хас СДК аайы драмколлективтар бааллар эбит этэ. Театр декадатыгар тыа кулууптарыгар тиийэн бэйэбит көмөлөһөн спектакль туруорсааччыбыт. Артыыс дьоҕурдаах дьон бааллара. Иван Третьяков-Тош Уйбаан диэн олох айылҕаттан айдарыылаах артыыс киһи баара. Туруорбут спектакларбытыгар кулууп ыы быччары буолааччы. Москва курдук сиргэ үөрэммит үрдүк театральнай үөрэхтээх киһи диэн миигин түргэнник ылыммыттара.
Култуураҕа ол сылларга Ольга Алексеевна Винокурова диэн дьиҥнээх ис сүрэҕиттэн үлэһит, талааннаах режиссёр, артыыс, тэрийээччи кулууп дириэктэрэ этэ. Кинилиин олус өйдөһөн, өйөһөн үлэлээбиппит. Миигин партия райкома сыл иһигэр дьоҕурдаах тэрийээччи диэн култуура салаатын сэбиэдиссэйинэн анаабыттара.
Дьокуускайтан үрдүк үөрэхтээх эмиэ театр дууһалаах Горнай кыыһа Светлана Григорьевна Лукина театры туппута. Улуус салайааччылара бука бары спектаклга оонньооччулар, ким сатаабат пультка, уотунан киэргэтиигэ, суфлерга турааччы. Ордук Марина Андреевна Колесованы, Николай Владимирович Тарасовы, Елена Михайловна Дьячкованы, Василий, Дмитрий Кокориннары, Александра Николаевна Бережнованы, Надежда Иннокентьевна Иванованы дьиҥнээх патриоттар, каадыры өйдүү, өйүү сатыыр салайааччылар этэ дии саныыбын. Уонна Халыма муударай кырдьаҕастарын кытта алтыспыт, тылларын-өстөрүн истибит дьоллоохпун. Халыма дьоно мин салайааччы быһыытынан үүнэрбэр ураты оруоллаахтар. Партия да кэмигэр миигин райкомҥа ким эрэ сэмэлээбитин , коверга ыҥырбытын өйдөөбөппүн. Арай планеркаҕа джинсыннан кэлэрбин Марина Андреевна олус «тактичнайдык» өйдөппүтүн саныыбын.
Биирдэ партийнай конференция клубка буолуохтааҕар клубу ремоннааһын, бэлэмнээһин, «усиление» туруоруу, улахан кэнсиэр сметатын оҥорон оччотооҕу райком бастакы секретара Владимир Иванович Винокуровка туруорсан, сонно илии баттаан 600 солкуобайы бэрдэрбитин өйдүүбүн. Ол харчыннан эргэ кулууппутун киһи билбэт гына ремоннаппыппыт, хурустаал люстратыгар дылы киэргэппиппит. Онтубут баара саҥа дьыл иннинэ саҥа киинэ аппаратуратын уларытар кэмҥэ замыканиеттан умайан хаалан иэдэйбиппит. Баар-суох кулууппут умайан санаа-оноо бөҕө буолта, ол эрээри норуот күүһүнэн спортзал уонна кыра культурнай центр өссө муусука оскуолатын пристройа тутуллан харахпытын өрө көрбүппүт. Үлэбит салгыы күөстүү оргуйбута.
— Халымаҕа култуураҕа, редакцияҕа, типографияҕа, райкомҥа барытыгар саҥа сүүрээннэри киллэрбитэ, нууччатыйан эрэр Халымалары сахатыппыта дииллэрин командировкаҕа сылдьан элбэхтик истээччибин, радиоҕа саҥа үлэлээн истэхпинэ сонун-нуомас бөҕөнү Вера Солдатова, Орто Халыматтан диэн радио истээччилэрэ өйдүүр буолуохтара. Ити суруйар кэпсиир дьоҕуруҥ хантаный?
— Ити кырдьыга удьуорбуттан, ийэм, аҕам өттүнэн бары тыл-өс, салайар дьоҕур, бас-көс дьон этилэр. Биһиги кинилэргэ да тиийбэтэрбит… Суруйууга «Бэлэм буол» «Үөһээ Бүлүү» хаһыат иитиллээччитэбин. Нина Протопопова, Анастасия Сыромятникова эмиэ кырата суох оруоллаахтар. Литератураны, хоһоону-ырыаны оҕо эрдэхпиттэн бэйэм сөбүлүүбүн. Литература күннэригэр 60 сыллардаахха дойдубар Өргүөккэ Саха суруйааччылара кэлэ сылдьыбыттара. Онно «Буурҕа буулдьа сылыгар» диэнин барытын нойосуус дорҕооннохтук аахпыппар Эллэй үөрбүтэ уонна төбөбүттэн имэрийбитэ. Анастасия Саввична маҥнайгы оҕо хоһооннорбун көрөн сэмэйдик хайҕаабыта, сүбэ-ама биэрбитэ.
— Эйиэхэ талаан бөҕө мустубут киһитэҕин. Салайааччы үтүөтэ этиҥ, аны поэккын, худуоһунньуккун, музыкаҕа эмиэ холоноҕун, ырыаһыккын, оһуокай этэҕин, хомусчуккун, ааҕар маастарыстыбаҥ үрдүгүн ити хоһоон ааҕан иһитиннэрдиҥ…. Ити ханна уһун сылларга кистии-баттыы сылдьыбыккыный?
— Итини барытын ийэ куппар, ийэ айылҕабыттан төрөөбүт, үөскээбит дойдубуттан, дьоммуттан иҥэриннэҕим буолуо. Аан Алахчын аһары хайҕаабыт, алҕаабыт ача күөх алаастарыгар боростуой, дьиҥнээх үлэ-хара дьонун эйгэтигэр, сытар ынаҕы туруорбат сымнаҕас аҕаҕа, ийэ5э иитиллэн оҕо сааһым ааспыта. Дьоҕурум баар бо, ханна барыай, ол барыта салайааччы буоламмын үлэни-хараны тэрийиигэ барар этэ. Барытын киэҥник ырытан, айан, толкуйдаан, сүбэлэһэн, ыараҥнатан үлэни сүрүннүүргэ, салайарга туһуланар этэ. Оннук салайыы үтүө түмүктэрдээх буоллаҕа. Улахан болҕомтобун каадыры кытта үлэҕэ уурар этим. Дьоҕурдаахтарга кыайарбынан сүбэлээн, көмөлөһөн өрө көтүтэн үлэлиир истииллээх этим. Дьону таптыыбын.
Ол барыта ситиһиинэн эргийэрэ. Мин санаабар саха дьоно барыта да дьоҕурдаах, талааннаах. Көҥүл, таптал, өйдөһүү, арыый сололонуу эйгэтэ баар буоллаҕына иэйиини сириэдитэр буоллаҕа… урут наар үлэҕэ сылдьар буоллаҕыҥ… эппиэтинэс, ирдэбил…хоһоон айа, уруһуйдуу олоруоҥ дуо…Биирдэ эмит оһуокайдыырыҥ, үҥкүүлүүрүҥ да урут салайааччы киһиэхэ соччо ылыныллыбат этэ.
— Эн хоһоонноруҥ, ырыаларыҥ бары сырдык тыыннаахтар, кэрэҕэ иитэллэр. Холобура 53 сыл ыччат уоһуттан түспэт «Айан ырыата» баар. Бэйэбит ахсыс кылааска ыллаан лауреат буолбуппут. Кэлин «Эйэлээх эһиэкэйиҥ» Василий Еремеев толоруутугар бэртээхэй ырыа. Аны 15 кинигэни, элбэх хартыынаны суруйдуҥ. Эн бэйэҥ оҕолоргун сиэннэргин хайдах иитэҕин?
— Оҕо иитиитэ миигин олус долгутар киэҥ, дириҥ, мөккүөрдээх, ыарахан боппуруос. Кылгас биэриигэ эппиэт кыаллыбат. Мин оҕолорум, сиэннэрим улаатар кэмнэригэр оҕону иитиигэ уопсастыба оруола олус киэҥ, күүстээх этэ. «Киһи киһиэхэ доҕор, быраат, табаарыс», «Ким үлэлиир, ол аһыыр» диэн сиэр саамай сөптөөх. Ол суолунан киһи-хара, үлэһит буоллахтара. Билигин хос сиэннэрбэр кыаҕым да кыра, мэнээк буккуспаппын. Толкуйдуур дьоҕурдарын сайыннаран бэлэм эппиэти биэрбэккэ эн бэйэҥ туох диэн толкуйдуугун диэн кэпсэтэбин, театрга, быыстапкаҕа, киинэҕэ сырытыннаран ону ис хоһоонун кэпсэттэрэбин, өйтөн суруттарабын, нуучча норуот ырыаларын эмиэ дэҥҥэ иһитиннэрэн туох санааны үөскэтэр ырыаный диэн буолар… Арассыыйа, Саха сирин историятын лаппа ырытан кэпсэтээччибин. Уонна мин дьарыкпын үтүктэ сатыыллар. Кырааскабын эҥин кэлэн буккуйан уруһуйдууллар, нотаны эмиэ кыралаан билэллэр, кинигэ аахтара сатыыбын. Успуорт муннугун тэрийэн биэртим. Буостуктаһыы төрөппүттэрэ.
— Нотаҕа, синтезаторга оон- ньуурга ханна үөрэммиккиний?
— Бүлүү педучилищетыгар аҕыйах музыка чааһа баара. Баяҥҥа үөрэммитим. Синтезатор олох чэпчэки. Сахалыы ырыаны кыра «слухтаах» киһи, ис бэйэҕэр, таах оонньуур, күн аайы кыралаан таккыйар наада. Тыаһа кыччыыр. Кими да мэһэйдээбэккин. Баяны бардырҕатаҕын диэн дьиэҕэ мэһэйдэтэллэр. Гитараны настройдуохха эҥин наада.
— Оттон уруһуйуҥ эмиэ сүрдээх дии… философскай диэн көрөбүн дии.. тугу ойуулуугун…
— Пейзаж… Муораны уруһуйдуурбун олус таптыыбын, өрүстэри, үрэхтэри… муора киэҥ санааны саҕар, уоскутар күүстээх. Уонна биллэн турар кылаабынай тиэмэм төрөөбүт, иитиллибит ийэ айылҕам көстүүтэ. Ол сүрэхпэр-быарбар иҥмитэ кырааска өҥүн көмөтүнэн тахсан эрдэҕэ.
— Кыраасканы өҥү туттарыҥ олох профи курдук дии, хайдах ылаҕын?
— Одуулаан, толкуйдаан баран өҥнөрү булкуйан ылабын… Кырааска, өҥ эмиэ бэйэтэ музыка, поэзия курдук… Иэйии, таптал наада… Наһаа таптыыр миэстэҕин өҥүн эрэ буолбакка сытын-сымарын кытта сүрэххэр илдьэ сыл- дьар буоллаҕыҥ дии… эбэтэр күндү киһиҥ ойуулаа диэн эрэннэҕинэ эбэтэр бэйэҥ кинини санаан ойуулуур буоллаххына эмиэ ураты истиҥ иэйии… Уруһуй холкутутар , уоскутар, толкуйдатар… уруһуйдааҥ.
— Ити Оһуохай диэбитиҥ дии. Соторутааҕыта Бүлүү педучилищетын 100 сааһыгар эппит-тыыммыт эһиэкэйиҥ уос номоҕор сылдьар эбит дии… Эчи тылы дьүөрэлээн,дьүрүскэн тэтимнээн, дэгэлдьитэн этэр-тыынар да эбиккин… Олус сөхтүм. Өссө сурукка киирэн училищаҥ историятыгар үтүө ааккын ааттата сылдьыа. Этииҥ ис хоһооно олох историческэй. Староватов, Протопопов, Бубякин, Каучугу айбыт Кондаков диэнтэн саҕаланар. Итинник эмиэ этиэххэ сөп эбит дии…
— Оннук буоллаҕа, Бүлүү диэн үөрэх-сайдыы киинэ буоллаҕа. Хаһаактар тэрийбит оскуолалаларыгар үөрэммит ыччаттар саха норуота үөрэхтэнэригэр оруоллара сүҥкэн… Элбэх государственнай, общественнай деятельлэр, култуурабыт, искусствобыт ийэлэрэ-аҕалара Бүлүүттэн тахсыбыттара, Бүлүү педучилищетыгар үөрэнэн кынаттаммыттар элбэхтэр.. Марк Жирков дойдута буоллаҕа… Дэлэҕэ да Бүлүүлэр «Ньургун Боотур» курдук операны самодеятельность туруорар таһымнаныахтара дуо… Туох барыта силистээх-мутуктаах. Бүлүү дьонун общественнай, патриотическэй, духовнай тыынын иҥэриммит ыччат элбэх.Ол иһигэр мин эмиэ. Дойдубут, дьоммут туһа диэн сырыттахпыт…
— Вера Спиридоновна, эн үйэҥ тухары салайааччы эбиккин.Ити кистэлэҥэ туохханый? Ханнык эмэ түгэҥҥэ ыарырҕатан, дьулайан эппиэтинэстэн аккаастаан кээһэр санаа киирбитэ дуо уонна ханна ордук таһаарыылаахтык үлэлээбитим или тугу кыайбатаҕым дии саныыгыный?
— Мин дьону таптыыр сүрэхтээхпин. Дьону таптаан, убаастаан,дьоҥҥо көмөлөһөн, дьону түмэн, сүбэлэһэн үлэлиир истииллээхпин. Хаһан да, ханна да мин хотуммун, мин эрэ билэбин дэммэтэх баҕайым. Үлэһиттэрбин кытта куруук бииргэ тэҥҥэ күлэ-үөрэ сылдьааччыбын, дьиэбэр-уоппар да сылдьааччылар.
(салҕыыта бэчээттэниэ)
Бэй. инф.