Бу күннэргэ биһиги улууспутугар Иван Дьячковскай ыалдьыттаата. Кини — аан дойдуга биллибит «Кустугу ситтэрбиэн» кинигэ ааптара, хас да киинэ бэстибээлин кыайыылааҕа, «Кыталыктаах кырдал» киинэ прототиба, уостан түспэт «Розовая чайка (Тээкэт)» ырыа ааптара, сэдэхтэ көстөр көтөрдөрү үөрэппит киэҥ билиилээх орнитолог, Халыма, Дьааҥы, Индигиир өрүстэри чинчийээч-чи.
Улууспутугар Хатыҥнаахха, Орто Халыма куоратыгар нэһилиэнньэни, үөрэнээччилэри кытта көрсүбүт. Бэйэтин эридьиэстээх олоҕун, уһун-киэҥ айаннарын, истиҥ ырыаларын, уос номоҕо буолбут кинигэтин туһунан ирэ-хоро кэпсээбит, айылҕа кэрэ көстүүлэрин түһэрбит хаартыскаларын быыстапкалаабыт.Кырдьык, кини олоҕо, олоххо тардыһыыта, сөҕүмэр ситиһиилэрэ хас биирдии киһиэхэ холобур буолар. Аҥардас оҕо сааһын туһунан киинэ киэҥ билиниини ылла. Ол курдук, үс Аан дойду таһымнаах бэстибээллэргэ муҥутуур кыайыылаах аатын ылары ситистэ, аҕыйах хонуктааҕыта Минскэйгэ буолбут бэстибээлгэ икки наҕарааданы ылан, ситиһиилэрин чиҥэттэ.
Сайын Кытайга буолбут Россия киинэтин күннэрин арыйыыга көстөн, улахан биһирэбили ылбыта. Сэтинньигэ Турцияҕа бэйэлэрин тылынан субтитрдаан көрдөрбүттэрэ. Бу күннэргэ Францияҕа Арассыыйа киинэлэрин бэстибээлэ «Кыталыктаах кырдалынан» саҕаланна. Арай бу киинэҕэ кини аҕатын сылгыһыт курдук көрдөрбүттэр диир Иван Ионович, дьиҥэр, кини тимир ууһа (кузнец) эбит.
Балтараа сааһыгар Ваня сиһин уҥуоҕун тоһутан, алта сыл балыыһаҕа орон-суорҕан киһитэ буолан сыппыт, оскуолаҕа убайдарыгар сүктэрэн кэлэн үөрэммит оҕо хайдах маннык үрдүк ситиһиилэри ситистэ диэн киһи эрэ толкуйга түһэр. Ону бу кистэлэҥ — кини оҕо сылдьан бэйэтигэр сокуоннары айбытын, ону олоҕун тухары тутуһарын, туох баар кыайыылара, олоххо дьоло онтон силистэммиттэрин кэпсээтэ.
Ааҕааччыларбытыгар сокуоннарын кытта билиһиннэрэр:
1. Туйгуннук үөрэнии – хорсун быһыы. (Учёба – это подвиг, а подвиги совершают настоящие герои). «Үс» сыана бастаан элбэх буоллаҕына, кэлин тупсубут, ордук нуучча тылыгар ыарырҕатарын, быраабылалары сүүстэ ааҕан, өйүгэр киллэрэ үөрэммит. Ол түмүгэр, билигин «Кустугу ситтэрбиэн (Бег за радугой)» аан дойдуга биллибит кинигэ ааптара буолбут.
Аҕата кинини инбэлиит курдук көрбөккө, барытын сатыахтааххын диэн этэриттэн иккис сокуонун айбыт, билигин да аҕатыгар онуоха махтанар:
2. Кыайтарбаты да, кыайыахтаахпын! (Не могу, но надо – сделаю!)
Оскуолаҕа хаамарга үөрэ- нэригэр элбэхтэ охтор эбит, иэдьэҥнээн хаамарын көрөн, улахан кылаас уолаттара күлүү гыналларыттан, араастаан ыыстыылларыттан бэйэтигэр маннык сокуону айбыт:
3. Ыраах айаҥҥа туруммут киһи — ыт үрэригэр кыһаммат. (Путник дальних странствий не имеет право обращать внимание на лай собак).
Оҕолоргутугар, сиэннэргитигэр бу сокуону үчүгэйдик өйдөтүҥ, «айакка» диир киһи тугу да олоҕор ситиспэт:
4. Дьон сатыырын сатыахтаахпын, күнтэн күн аайы сайдыахтаахпын. Сахам сиригэр уонна мин олохпор «айыка» диэн суох! (Сегодня я стану лучше, чем вчера, а завтра я стану лучше, чем сегодня!)
Бастакы кылааска сатаан хаампат оҕо, алтыс, сэттис кылааска үөрэнэ сылдьан, физкультураттан босхоломмут, тириэньэрэ суох, бэйэтэ дьарыктанан, улахан дьон күрэхтэригэр кыттан, бастыыр буолбут. Күрэхтэһиигэ кыттаары, үс күн хайыһарынан Амматтан Дьокуускайга диэри кэлэн (ол саҕана алларанан сырыы суох эбит), бастакы миэстэни ылар эбит.
Ол иһин бэһис сокуонун успуорт сокуонум диэн ааттыыр:
5. Илиибэр баар татыйыктааҕар, халлааҥҥа баар туруйаны ордоробун! (Мне бы в небе журавля, чем в руках синицу!)
6. Кэрэни сэҥээрбэт – дууһата чиччик. (Ищущий изъяны в красоте, душой урод неизлечимый!)
Кыранан, баарынан олоххо муҥурдаммакка, иннигэр улахан сыал туруорунуохтааххыт, онно бары дьоҕургун, сатабылгын салайыахтааххын диир Иван Дьячковскай уонна кэрэни тулаҕар куруук була, онтон үөрэ сырыт:
7. Мин, кини (кини – мин оҥороору турар дьыалабын улаханнык баһылаабыт киһи аата) уонна да атыттар! (Я, Он и Все остальные).
8. Киһи бэйэтэ кэрэҕэ тардыһан, үчүгэй буола сатыырын эрэ тухары кини таптала тыыннаах! (Любовь жива до тех пор, пока за нее борешься!).
— Дьонтон атыным диэн, кыһалҕаны көрүстэхпи- нэ үөрэбин, дьэ ол тоҕо буолуой? — диир Иван Ионович:
9. Аата үчүгэйин! Аата үчүгэйин! Тыыннаах сыл-дьар буоламмын, эмиэ кыһалҕаҕа ыллардым, хата, мин кинини үөрэ-көтө быһаарыам ээ! Тоҕо диэтэргит, Уруй-айхал олоххо! Уруй-айхал кыһалҕаҕа! Кыһалҕаларбын быһаарыам, өссө күүскэ сайдыам. (Как здорово, как здорово, что я жив! Как здорово, как здорово, что у меня куча проблем! И я их, конечно, с радостью решу, потому что: — Да здравствует Жизнь! Да здравствуют проблемы!).
Оҕолор ыыстыыр оскуолаларыгар үөрэнэ барыан баҕарбат эбит, ол да буоллар үөрэх киһиэхэ наадатын өйдөөн, онус сокуонун айбыт:
10. Аан дойдуга, аан дойдуга саамай үчүгэй оскуолаҕа баран иһэбин. Бүгүн миигин үөрэтиэхтэрэ аан дойдуга, аан дойдуга саамай үчүгэй учууталлар. Мин улаатыам, киһи-хара буолуом! Дойдубун, дьоннорбун аар-саарга аатырдыам! (Формула счастья: Для того, чтобы прожить большую жизнь, добиться большой любви и большого счастья, необходимо: каждый год, каждый месяц, каждую неделю, каждый день, каждый час, каждую минуту, каждую секунду и каждое мгновенье между секундами совершать подвиги по расписанию:
— Во имя большой любви! — Во имя большого счастья! — Во имя большой жизни!)
Иван Ионович аймахтарын курдук саныыр, таптыыр Халыма дьонугар кини сокуоннарын сэҥээрэн, олохпутугар тутуһарга, чэгиэн доруобуйаны, иллээх-эйэлээх олоҕу, самныбат санааны, төрөөбүт дойдубутун, айылҕабытын харыстыырбытыгар, киэн тутта сылдьарбытыгар баҕа санаатын тириэртэ.
Автор: Светлана Третьякова