Виктор Рассадин: Айылҕабыттан, норуоппуттан күүс-сэниэ ылабын, супту үрэр тыал утары барабын
Бүгүҥҥү ыалдьыппын кытта көрсүһүүбүн былааннаабытым ыраатта. Кэлбитин-барбытын эрэ истэн хааларым… Спортсмен диэх курдук, айана-сырыыта сыыдама сүрдээх. Дьэ, бу сырыыга анаан табыллан көрүстүбүт. Онон эрэдээксийэбит ыалдьыта, Аан дойдуга уонна Арассыыйаҕа көҥүл тустуу элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ, Арассыыйа успуордун маастара, быйыл Олимпиада үрдүк уораҕайыгар кыттаары бэлэмнэнэ сылдьар биир дойдулаахпыт— Виктор Рассадин
Виктор, кэпсэтиибитин оҕо сааскыттан саҕалыахха, успуорка дьулуур хаһааҥҥыттан саҕаламмытай?
- 1993 сыллаахха төрөөбүтүм. «Колокольчик» уһуйааҥҥа иитиллибитим. Алын кылааска, билиҥҥи гимназия эбийиэгэ буолан турар, оскуолаҕа үөрэнэ киирбитим. Маҥнайгы учууталбын Наталья Даниловна Архипченкаҕа махтанабын. Олус көмөлөһөр, өйүүр-өйдүүр этэ. Биир сыл Навроцкого уулуссаҕа турбут оскуолаҕа, биир сыл билиҥҥи эбийиэккэ үөрэммитим. Успуорка маҥнайгы үктэлим 4-с кылааска «Боотур» оҕо спортивнай оскуолатыгар саҕаламмыта. Ол саҕана тириэньэрдэрим Ю.А.Гуляев, М.З.Аянитов этилэр. Онон успуорка бастакы олугум — «Боотурга» сытар. Көҥүл тустууга 4-с кылаастан сылдьыбытым. Бастакы улуустааҕы кыайыыбын, сол сыл, Сылгы Ыытарга — Ойуһардаахха айаннаах «Матч встреча» турнирга ылбытым. Онно мэтээл кэтэн, бэлэх бөҕө ылан, ол онтон куорсун анньынан, инникигэ дьулуурбар олус дириҥ олук буолбута. Онтон ыла кыайыылар кэлэн испиттэрэ, кыайтарыылар да бааллара. Уус Алдан спортивнай оскуолатыгар бастаан быраатым Саша, онтон, 7-с кылааска үөрэнэ сылдьан, мин атаарыллыбытым.
- Улаатар сааскытыгар барбыт эбиккит, ааспытын иннигэр, ыарахан кэм буолуо, оскуолаҕын билигин хайдах сыаналыыгын?
- Бастаан ыарахаттардаах этэ, ол эрэн, барыта күүстээх санааҕа, инникигэ дьулуурга үөрэттэҕэ. Уһуйуллан, эт-хаан, өй-санаа өттүнэн сайдан, киһи буолан тахсыбыппар, элбэҕи ситиспиппэр, интернатым хас биирдии үлэһитигэр махтанабын, убаастабылбын биллэрэбин. Оччолорго успуорка, дьарыкка ирдэбил кытаанах этэ. Арассыыйа таһымыгар кыттарбытыгар, булгуччу мэтээллээх кэлиэхтээхпит диэн сыал-сорук туруорунарбыт, оннук ирдэнэрэ да этэ. Билигин санаатахха тириэньэртэн эмиэ элбэх тутулуктаах эбит. Кинилэр биһиги төрөппүттэрбит кэриэтэ ииппит-үөрэппит, хас биирдиибит сатабылын табан уһуйбут, көҕүлээбит дьоммутунан буолаллар. Тириэньэрбинэн Иван Иванович Дмитриев, Петр Афанасьевич Соловьев, Семен Семенович Сивцев этилэр. Аан бастакы Аан дойдутааҕы үрдүк таһымнаах кыайыыбын, 2008 сыллаахха «Дети Азии» оонньууларыгар ылбытым.
Бииргэ уһуйуллубут, дьарыктаммыт доҕоруҥ-атаһыҥ элбэҕэ буолуо?
Уус Алдан оскуолатыгар интэринээккэ бииргэ олорбут саамай чугас доҕорум Евгений Алексеев буолар. Кини билигин Уус Алдан култууратын уонна успуордун салалтатыгар үлэлиир. Ариян Тютринныын элбэхтэ бииргэ айаннаан, өйөһөн-өйдөһөн сылдьыбыппыт. Сыл баран истээн аайы доҕотторгун кытта сыһыаныҥ дириҥиир, кытаатар. Билигин өйүүр, көмө-тирэх буолар киһим, биир долйдулааҕым Дима Шадрин. Орто Халымаҕа доҕотторум элбэхтэр. Биир чугас доҕорбунан Виктор Степановы ааттыахпын сөп. Манна күтүөт. Олимпийскай саппаас училищатыгар үөрэнэн, эмиэ биир иһиттэн аһаабыт киһим диэххэ сөп. Чугас аймахтарбынан, эбээм өттүнэн Владимир, Валера Шариннар буолаллар.
Бириэмэ, быыс эрэ булларгын төрөөбүт дойдугар кэлэ тураҕын. Кый ыраах Таджикистантан, бу Халымаҕар кэлэн олордооҥ…
Мин дойдубар кэлбэтэхпинэ, боростуойдук эттэххэ, ыалдьабын, күүһүм-уоҕум эстэр. Сэниэм бүппүт буоллаҕына, дойдум бэйэтэ ыҥырар, суолум арыллан биэрэр. Хайдах дойдубун булуом, салгыммынан тыыныам, өрүһүм уутун тутуом, тыабын көрүөм… сэрээттэнэн киирэн барабын, күүспэр күүс, сэниэбэр сэниэ киирэр, өрө көтөҕүллэбин, иннибэр саҥа күүс, суол, «портал» курдук арыллар. Сатаан быһааран эппэппин. Иккиһинэн сүрүн күүспүнэн, дьонум-сэргэм, норуотум буолар. Дьонум үөрэ-көтө көрсөрө, тэлэбиисэринэн кыттарбын көрөн, хайдах курдук ыалдьалларын кэпсээтэхтэринэ, кыайар-хотор, дьоммун үөрдүөхпүн баҕарар күүһүм улаатар, туохха да тэҥнэспэт үөрүү буолар. Ыраах күрэхтэргэ кытта сырыттахпына, Орто Халыматтан ыалдьааччылар баар буоллахтарына, дойдум салгына кэлэр курдук буолар, күүс-сэниэ киирэр. Бу курдук хас биирдии биир дойдулаахпын аймаҕым курдук сыаналыыбын, ылынабын. Онон бу сырыыбыттан, саҥа киһи курдук сэниэлэнэн үрдүк турнирга киирсэргэ бэлэм буоллум диэхпин сөп.
Кэлэр-барар, айаныҥ ороскуотун хайдах уйунаҕын? Үрдүк салалта өттүттэн көмө баар дуу?
Эппитим курдук, дьонум-сэргэм миэхэ олуһун көмөлөһөр, бырабыыталыстыба да өттүттэн кэмигэр көмө оҥоһуллар. Урут, баары баарынан эттэххэ, ыарахаттар бааллара, ол эрэн ону кыһалҕанан аахпат этим.
Тоҕо, чуолаан Таджикистан норуодунаһын ылынныҥ? Күһэллии дуу, бэйэ баҕатынан дьаһаныы дуу?
Олимпиадаҕа кыттар былаан ылынарбар, гражданствабын толкуйдаабыппыт. Биллэр биричиинэнэн, политическай саансыйалар мэһэй буолаллар. Европаны кытыннарбаттар, ол иһин СНГ дойдуларыгар сайаапка ыыппыппыт. Саамай бастакынан Таджикистантан эппиэт кэлэн, докумуонум тута оҥоһуллубута. Онон эппиэтинэс үрдүк. Кыттар сыалбын ситиспиппэр, СӨ успуорка миниистирин Леонид Николаевич Спиридоновка, «Триумф» успуорка бэлэмнэнии киинин дириэктэригэр Михаил Дмитриевич Похомовка, аҕа кынныбар Артур Афанасьевич Николаевка, суолбун тэлэн биэрбиттэригэр барҕа махталбын тиэрдэбин. Кинилэр миэхэ итэҕэйэн-эрэнэн элбэҕи толук уурдулар, аҥардас докумуон да оҥоруутугар үгүс үп бараатылар.
Ааҕааччыларбытыгар, өссө төгүл тоһоҕолоон тиэрдиэххэ, Олимпиада хаһан ханна буоларый? Саха сириттэн ким-ким кыттарый?
Олимпиада Франция судаарыстыбатын киин Париж куоратыгар, бу сыл от ыйын 26 күнүттэн, атырдьах ыйын 11 күннэригэр буолара былааннанар. Көҥүл тустуу буолар күнэ — атырдьах ыйын 9-10 турар. Саха сириттэн Ариян Тютрин Белоруссияттан кыттыаҕа, 65 киилэҕэ Окороков Егор, кини Австралияттан киириэҕэ, Кыргызтантан Айаал Лазарев 125 киилэҕэ киирсиэҕэ уонна сүүрүүгэ Сардана Трофимова Киргизияттан кыттыаҕа. Мин 74 киилэбин тутуһа сылдьабын. Саха сириттэн үгүс көрөөччү, салалта да өттүттэн, элбэх киһи айанныыра биллэр. Улахан эппиэтинэһи сүгэн сылдьабыт. Мантан бараат тутатына, Таджикистаҥҥа тиийэн, визабын оҥорторуом, от ыйын бүтэһигэр Дьокуускайга дьиэ кэргэммин көрсө кэлэн барыам.
Дьиэ кэргэниҥ туһунан, көҥүллүүр буоллаххына, кэпсиэҥ дуо? Кэргэниҥ эмиэ биллэр- көстөр, Саха сирэ билинэр ырыаһыттарыттан биирдэстэрэ. Хайдах-ханна билсибиккитий?
- Кэргэммин Юлианалыын 2017 сыллаахха, аныгы кэм сайдыытынан, интэриниэт ситим нөҥүө бастаан билсибиппит. Сүрэхпитинэн таптаһан, харахпытынан хайҕаһан, олохпутун холбообуппут. Кэргэним дьиэ кэргэнэ истиҥ- сылаас сыһыанынан көрсүбүттэрэ. Уолбут Тамерлан 4 саастаах, кыыспыт Тайаана 1-дээх. Кэргэним өйөбүлүгэр, тапталыгар махтанабын, кинини көрсүбүппэр дьылҕабар махтанабын. Дьиэбэр олох атын киһибин, мин — кэргэммин, аҕабын диэтэхпинэ, дьиҥнээх дьол, ситиһии иэйиитэ киирэр. Дьиэбэр, оҕолорбор кэллэхпинэ, босхо барабын, сынньанабын, олоххо көрүүм олох атын буолар. Түгэнинэн туһанан аҕа кынныбын, Артур Афанасьевич Николаевка бэлиэтээн махтаныахпын баҕарабын. Саамай өйүүр-өйдүүр, тирэх буолар киһим кини. Успуорт да өттүттэн бүдүрүйүүлэр-түһүүлэр бааллара… Кини өйөбүлүнэн мин элбэҕи биллим, көрдүм, ситистим. Кини миэхэ сүрүн холобур, тирэх буолар.
- Быраатыҥ Александр Рассадин ханна олохсуйда? Успуордунан дьарыктанар дуу?
- Саша билигин Эдьигээн улууһугар, күтүөт буолан, кэргэннэнэн, 3 оҕо аҕата буолан, оҕо-уруу тэринэн олорор. Ыксаллаах быһыы майгы этэрээтин үлэһитэ. Успуордунан дьарыктанар, бэйэ бодотун тардына сылдьар, ол эрэн анал үлэлээх буолан, улахан турнирдарга кыттыбат. Иллэҥ кэмигэр балыктыырын сөбүлүүр, Халыматыттан иҥэриммит дьарыгын тута сылдьар.
- Инники былааннаргыттан сырдатыаҥ дуу? Баҕа санааҕын дьоҥҥор-сэргэҕэр тиэрдиэххин сөп
Мин баҕа санаам олус элбэх. Дойдубар элбэҕи оҥоруохпун, бэйэм тус кылааппын киллэриэхпин баҕарабын. Чуолаан, улууспутугар, төрөөбүт куораппар маассабай успуорт сайдыытыгар, «Родина» успуорт уораҕайын курдук, ыччакка, аҕам саастаах дьоҥҥо туһунан миэстэлээх, сүүрэр ыллыктаах (беговая дорожка), кыһыннары, сайыннары үлэлиир стадионнаах элбэх функциялаах комплекс тутуутун олоххо киллэрсиэхпин баҕарабын. Бу бырайыагым олоххо киирэрэ, биллэн турар, быйылгы Олимпиада оонньууларыгар хайдах кыттарбыттан тутулуктаах…
Маныаха сирдэтэн бэлиэтээтэххэ, ыччакка, оҕолорго туһаайан: «Былаһааккалары харыстааҥ, ыраастык тутуҥ!», — диэн ыҥырабын. 5 сыллааҕыта куораппыт 375 сылыгар оҥоһуллубут былаһааккалар, билигин киһи киириэн баҕарбат буола самнырыйбыттар. Маннык тутуулары ыраастык тутуохха наада. Алдьаппакка, киртиппэккэ, төттөрүтүн, эбии тутуулары киллэрэн, сайыннаран, эбэ-сабан биэрэ сылдьыахтаахпыт. Бу өттүнэн ыччаппытыгар улахан өйдөбүл үлэтэ наада эбит диэн бэлиэтиибин. Бу мин уһуйуллан тахсыбыт «Боотурум» өрөмүөн көмөтүнэн саҥардыллар, билигин да ыччат дьарыктанара, тэрээһиннэр ыытыллаллара, көрөргө-истэргэ олус үчүгэй. Кыра да муннуктан элбэх муҥутуур спортсмен уһуйуллан тахсар. Кыһалҕаттан чаҕыйбакка, төттөрүтүн, супту үрэр тыалга утары барыахтааххын, өрө көтөҕүллүөхтээххин. Бу курдук, мин биир дойдулаахтарым, дойдум, айылҕам баар буолан элбэҕи ситиһэбин, кыаҕырабын-күүһүрэбин. Хас биирдии Орто Халымам улууһун олохтооҕор, боростуой балыксытыттан, салалтатыгар тиийэ махталбын, киэн туттарбын тиэрдэбин. Ордук чуолаан, өйөбүллэрин иһин биир дойдулаахпар, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин маҥнайгы солбуйааччытыгар Дмитрий Дмитриевич Садовниковка, Евгений Михайлович Слепцовка, баһылыкпытыгар Иван Васильевич Лаптевка, Александра Петровна Явловскаяҕа махтаныахпын баҕарабын.
Дьэ бу курдук, бэрт «патриот» Халыма уолун кытта бэрт сэргэхтик кэпсэттибит, бириэмэбит ыгым буолан өссө да элбэх ыйытыы халлааҥҥа хааллаҕа. Виктор уу сахалыы саҥарарыттан, тус бэйэм саха тылын өрө тутар, сыаннаһын өйүүр киһи буоларбынан, олус үөрдүм, астынным. Сыллата, төһөлөөх оҕо оскуоланы бүтэрэн, ыччаппыт, киэҥ сайдыыны батыһан көһөн барара буолуой? Маннык дойдутугар тардыстар: «Дойдубуттан күүс-сэниэ ылабын» диир киһи аҕыйаҕа буолуо.