Атырдьах ыйын 1-7 күннэригэр Аан дойдуга оҕо ийэ үүтүнэн аһылыктанарын көҕүлээһин нэдиэлэтэ бэлиэтэнэр. Бу дэкээдэ 1990 сыллаахха ийэ үүтүн биһирээһин уонна көмүскээһин декларацията олохтонуоҕуттан төрүттэммит.
«Великобритания учуонайдара 60 сыл устата кэтээн-үөрэтэн көрөн баран, ийэтин эмиийин эмпит оҕо олоҕор ордук ситиһиилээх буоларын уонна социальнай кирилиэһинэн быдан түргэнник дабайарын дакаастаабыттар. Киһи төһө түргэнник сайдара ийэтин төһө өр эмпититтэн быһаччы тутулуктаах эбит.
Өскөтүн дьиэ кэргэнтэн биир эрэ оҕо ийэтин эмпит эбит буоллаҕына, кини кыаҕа,бииргэ төрөөбүттэригэр холоотоххо, 16 быраһыанынан үрдүк буолар эбит. Маны сэргэ, ийэ үүтүн иһэн улааппыт оҕо ордук чэгиэн эттээх-хааннаах уонна сытыы өйдөөх буоларын бу кэтээн көрүүлэр дакаастаабыттар. Оттон ийэ уонна оҕо эмоциональнай алтыһыылара, биллэн турар, оҕо салгыы сайдарыгар туһалааҕа саарбаҕа суох», — диэн социальнай ситимҥэ, бэчээккэ элбэхтэ кэпсэнэр.
Онон ийэ үүтэ, оҕо доруобуйаты-гар эрэ буолбакка, кини ийэ кута сайдарыгар, төрөөбүт төрүт тылын сүмэтин иҥэриитигэр, дойдуга бэриниилээх буолуутугар сүдү олугу уурара чахчытык өйдөнөр.
Биһиги улууспутугар төһө оҕо ийэтин эмиийин үүтүнэн аһылыктанарый? Ийэ оҕотун эмтэрбэт төрүөтэ туохханый? Бу туһунан Орто Халыматааҕы кииннэммит балыыһа педиатр бырааһа Анна Петровна Григорьева сэһэргиир:
Ийэ үүтүн туһатын туһунан өссө төгүл
Ийэ үүтэ, айылҕаттан анаммыт оҕо доруобуйатыгар, сайдыытыгар дириҥ суолталаах, иҥэмтиэлээх аһынан буолар. Саҥа төрөөбүт оҕо уорганын, уҥуоҕун туһалаах веществоларынан соҕотох, ийэ үүтэ толорор. Итиэннэ тулалыыр эйгэттэн харыстыыр, араас ыарыыттан көмүскүүр суолталаах. Оҕо ас буһарар оһоҕоһо сөпкө үлэлииригэр сабыдыаллыыр. Ордук чуолаан ийэ уонна оҕо сыһыаныгар сылаас чугас иэйиини иҥэрэр. Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын билимэ ирдииринэн, оҕо төрүөҕүттэн 6 ыйыгар диэри булгуччу, 6 ыйыттан араас эбии аһылыгы кытта икки сааһыгар диэри ийэтин үүтүн иһиэхтээх.
Ийэ үүтүнэн аһатыы көҕүлээһинэ, оҕо күүтэр ийэттэн саҕаланар
Бу күн улуус үрдүнэн 3 -гэр диэри саастаах 227 оҕолоохпут. Бу ахсаантан 72 оҕо ийэтин үүтүн иһэр. 2-тэн үөһээ саастаах эмэр оҕолор эмиэ бааллар. Ийэ үүтүн туһатын туһунан акушер-гинекологынан тустаах сүбэ, бэсиэдэ, ийэ оҕотун иһигэр күүтэр кэмиттэн оҥоһуллар. Оҕо күн сирин көрбүтүн кэннэ, неонатолог, гинеколог анал быраастар көрүүлэринэн-истиилэринэн ийэ үүтэ киирэрин, оҕо ийэтин эмиийин ыларын ситиһиэхтээхпит. Ийэ оҕотунаан дьиэлэригэр таҕыстахтарына, кинилэр 1 ыйдарыгар диэри анал патронаж педиатр-быраас уонна сиэстэрэ көрүүтүгэр-истиитигэр киирэллэр, ол эбэтэр тустаах исписэлиис олорор дьиэлэригэр тиийэн доруобуйаларын туругун көрөр-истэр. Бу кэмҥэ ийэ оҕотун толорду эмийдииригэр тустаах үлэ, болҕомто ыытыллар.
Хомойуох иһин, ийэ үүтүн суолталаабат төрөппүт элбэх
Кистэл буолбатах, оҕотун эмиийдэппэт, ийэ үүтүн туһатын өйдөөбөт, суолтаҕа уурбат, бороһуок үүтүнэн аһатар төрөппүттэр бааллар. Дойду үрдүнэн араас өҥө, ас-таҥас балысханнык сайдар, ону кытта киэҥ-куоҥ биллэриилээх бороһуок үүт эгэлгэтэ оҥоһуллан тахсар буолла. Сорох ийэ оннук аһылыгы ордорор. Ол ийэ, бэйэтин кэккэ биричиинэтинэн буолуон сөп. Ол эрэн, оҕо аһылыгар сөп түбэспэт, оҕоҕо көҥүллэммэт үүттээх төрөппүт баар буолуон эмиэ сөп. Холобур, ВИЧ, холера, тиф, туберкулез уо.д.а.курдук инфекционнай ыарыылаах ийэ, ону сэргэ доруобуйатыгар эмсэҕэлиилээх, өй-санаа өттүнэн кэһиллиилээх, оҕоҕо буортулаах, күүстээх эминэн эмтэнэр төрөппүт үүтэ оҕоҕо көҥүллэммэт.
Биир харгыс-табахтааһын
Оҕону эмтэрии биир харгыһынан, табахтааһын буолар. Хомойуох иһин эмтэрэр итиэннэ табах тардар ийэлэр бааллар. Табах тардыы буортулааҕын бары өйдүүбүт. Куһаҕан дьаллык ийэ үүтүн сүмэһининэн оҕо доруобуйатыгар охсуулааҕа биллэр суол. Никотин ийэ үүтэ оҥоһулларын бытаардар, куһаҕан веществолары иҥэрэр. Бу, оҕо ньиэрбэтин систиэмэтигэр, сайдыытыгар мэһэйдэри оҥоруон сөп. Табахтыыр ийэлээх оҕо ыйааһына нуорманы куоһара эбиллиэн сөп. Оҕоҕо «С» битэмиин тиийбэт буолар. Онон эмиийдиир ийэ куһаҕан дьаллыкка ылларбакка, чөл олоҕу тутуһуохтаах, кини бэйэтин эрэ доруобуйатын буолбакка, оҕото чэгиэн туруктаах, кэнчээритэ кэскиллээх буоларын төрүөҕүттэн төлкөлүөхтээх.
Ааптар: Саргылана Кокорина