Этэҥҥэ кыһыммыт эргийэн, чысхааннаах тымныылар кыахтарын ылан эрэллэр. Түрүлүөн үлэлээх хаһаайыстыбалаах дьон, эппиккэ диэри, ким бэлэмнээх эрэ, холкутук утуйар кэмэ кэллэ. Кыстыгы төһө сүөһүлээх көрүстүбүт? Кэлэр сыл ханнык былааннар күүтэллэрий? Уо.д.а. тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарын тула улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыгын солбуйааччытын Мария Александровна Шаринаны кытта кэпсэттибит.
— Мария Александровна, кыстыгы төһө ахсааннаах сүөһүлээх көрүстүбүт?
-Бүгүҥҥү күн туругунан улуус үрдүнэн хороҕор муостаах ахсаана 978 тэҥнэһэн турар, мантан 451 ыанар ынах. Быйыл 362 ньирэй ылыллыбыт. 2781 төбө сыспай сиэллээх сылгылаахпыт, мантан 1257 биэ. Үс сааһыгар диэри убаһа – 589. Бу сыл 398 кулун төрөөтө. Ааспыт сыл баччаҕа, ынах сүөһүбүт — 1052, сылгыбыт ахсаана 3338 тэҥнэһэн турар эбит. Көрөрбүт курдук, быйыл 557 төбө сылгы, кулуннаан, бырдах кэмигэр охтон, идэһэҕэ туһаныллан, биллэрдик көҕүрээтэ. Ынах сүөһү эмиэ идэһэҕэ туһаныллан, дьон хаһаайыстыбатын эһэн, 74 төбө аҕыйаабыт.
Элбэх сүөһүнү тутар тэрээһиннээх хаһаайыстыбалары ааттыахха К.Н.Винокуров салайааччылаах Өлөөкө Күөллээҕи сылгы Собуота 1052 сылгы тутан турар, «Сарыал» ынах пиэрмэтэ 136 сүөһүлээх. Налимскайга М.Г.Шарина 68 ынах сүөһүлээх, С.В.Третьяков 30 сылгылаах. Иккис Хаҥаласка «Арчы» кэпэрэтиип 144 төбө тутар.
Бастакы Мээтискэ И.И.Березкин, Иккис Мээтискэ Р.Г.Оконешников, Сиэн Күөлүгэр Д.А.Жирков, Г.Р.Еремеев, П.Г.Винокуров, М.П.Тарасова элбэх сүөһү-лээхтэр, М.Г.Жиркова салайааччылаах оскуола кэлэктиибэ, түргэнник ситэр салааны үлэлэтэн сибиэһэй сымыытынан нэһилиэнньэни хааччыйар С.В.Татаринова, киэн туттар хаһаайыстыбаларбытынан буолаллар.
-Үрүҥ илгэбит былаана төһө туолла?
-Сыбаатай, Өлөөкө Күөлэ, Эбээх үүттэрин былааннарын түмүктээн эрэллэр. Сылгы Собуотун пиэрмэтэ олохтоохторго, чугас нэһилиэктэргэ, куоракка, уопсайа 280 киилэ ынах арыытын атыылаата. Михаил Явловскай үрүҥ аһы оҥорор сыаҕын сөргүттэ. Управление көрүүтүнэн, 1 киилэ үүт 21 солк.тэҥнэһэр. Онтон атынын олохтоох тэрилтэ, кэпэрэтиип бэйэтэ сыаналыыр.
-Тыа хаһаайыстыба-тын сайдыытыгар төһүү күүс буолар бырагыраамаларга дьон төһө кыттарый?
-Бырагыраамалар бааллар. Докумуоннарбыт ситэтэ суох буолан хапсыбакка хаалабыт. Түгэнинэн туһанан, олохтоох дьаһалталары көмөлөөх буолалларыгар ыҥырыам этэ. Биллэрин курдук, үп элбэҕи быһаарар буолла, тиэхиньикэтэ суох от оттоммот буолан эрэр. Холобур «Агростартап» бырагырааманан 2 мөлүйүөнтэн 8 мөлүйүөҥҥэ диэри өйөбүл суума бэриллиэн сөп. Социальнай хантыраак иитинэн, Сылгы Ыытарга бэйэ дьыалатын тэринэн эрэллэр. Маны сэргэ сайаапка Өлөөкө Күөлүттэн уонна Арҕахтаахтан баран турар. Бу бырагырааманан 300 солк.саҕаланан бэриллэр, бу үлэлиэн баҕалаах киһиэхэ үчүгэй өйөбүл.
-Бу күн төһө саппаас оттоохпутуй?
-Сылын аайы саппаас от оттонон кыстыгы туоруубут. Быйыл Налимскайбыт былаана кыайтарбата, үксэ кэтэх хаһаайыстыбалаах дьон оттоммото. Ойуһардаахха — 150 туонна, Эбээххэ — 100т., Сылгы Ыытарга — 15 т. саппаас от бэлэмнэннэ.
-Сүөһүлэрбит кыстыгы хайдах туруктаах көрүстүлэр?
-Хас биирдии нэһилиэккэ исписэлиистэр үлэлииллэр. Сылгыһыттар сүөһүлэрин көрүнэллэр. Быйыл дьылбыт хаардаах көрүстэ, ол эрэн хаар чараас диэн бигэргэтэллэр. Оптуорунньукка Налимскайга баран ынах пиэрмэтин үлэтин кытта билсэн кэллим. Сүөһүлэр туруктара кэминэн. 68 төбөттөн 30-та ыанар ынах, 18 сүөһү идэһэлэммит.
-Сыл хаалбыт ыйыгар, кэлэр сылга туох сүрүн былааннар баалларый?
-Ахсынньыга тыа хаһаайыстыбатын улуустааҕы управленията төрүттэммитэ 30 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэхпит. Билигин, СӨ ТХ үбүгэр министиэристибэтин 2022-2023 сыллааҕы субсидиянан туһаныллыбыт үп ревизията буола турар. Дьон идэһэлэнэр сүөһүлэрин төбөтүгэр субсидия харчытын ылыа суохтаахтар диэн дьоммутугар туһаайан бэлиэтиэхпит этэ. Ол курдук түмүгэр, туһаммыт үптэрин төннөрөргө күһэллэллэр. Быйыл сүрүн былааммытынан, түргэнник ситэр салааны сайыннарар сыаллаах, кууруссаны аҕалар баҕа санаалаахпыт, оттон чооскуну ууһатар сыаллаах эрэ буоллахпытына аҕалыахпыт. Ол эбэтэр, идэһэҕэ эрэ ылыы ороскуоттаах. Бу хамсааһыҥҥа кырата 5 мөлүйүөн наада.
-Түмүккэ тугу тиэрдиэ, сүбэлиэ этигитий?
-Тыа хаһаайыстыба-тын салаата сайдарыгар улууска нэһилиэк баһылыктара, дьокутааттара , исписэлиистэрэ тэҥҥэ дьону кытта биир суолу тобулан үлэлэлэстэхтэринэ эрэ сүөһүлээх дьоммут үлэлэрэ чэпчиэ дии саныыбын. Бэйэ бородууксуйата баар эрэ буоллаҕына, кэлэр көлүөнэбит кэскиллээх, чөл туруктаах, сайдыылаах буолуоҕун өйдүөх тустаахпыт. Тыа сирэ хаһаайыстыбалаах эрэ буоллаҕына сайдар кыахтаах.
Мария Александровна, бириэмэ булан сэһэргэспиккитигэр истиҥник махтанабын. Уочараттаах бэсиэдэбит ааҕааччыларбытыгар сэргэх, туһалаах буолуо диэн бэлиэтиибин.
Саргылана Кокорина