Ил Дархан уурааҕынан, Үс Халыма кыттыылаах Олоҥхо ыһыаҕа биһиги улууспутугар 2029 сыллаахха ыытыллара былааннанна. Ол сүдү тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнии үлэтэ саҕаланан, биир дойдулаахпыт, социологическай наука дуоктара, Арктикатааҕы култуура уонна искусство академиятын профессора, наука үтүөлээх үлэһитэ, Орто Халыма улууһун Бочуоттаах олохтооҕо Ульяна Алексеевна Винокурова кэлэн, саха тылын уонна литэрэтиирэтин учууталларын уонна култуура үлэһиттэрин мунньан сүбэ көрсүһүүнү тэрийдэ.
Төгүрүк остуол тула мустан, атах тэпсэн олорон, ким туох санаалааҕын иһитиннэрэн санаа атастастыбыт.
Алаһыай орто оскуолатын дириэктэрэ, саха тылын учуутала М.С.Шадрина: «Мин саныахпар, Олоҥхо ыһыаҕар диэри олохтоох мелодистарбытын, олоҥхобутун сырдатар күүстээх үлэ барыан наада. Норуот маастардарын үлэлэрин көрдөрөн, кинилэри өйөөн тэрээһиннэри ыытарга. Маныаха барытыгар биллэн турар, үп-харчы наада, онно улуус сөпкө өйдөөн өйүүрэ буоллар».
Сылгы Ыытар орто оскуолатын саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала А.Н.Оконешникова: «Биһиги нэһилиэкпититтэн, олус элбэх, улууска эрэ буолбакка бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ ааттанар дьон төрөөн-үөскээн тахсыбыттара. Чулуу дьоммут ааттарын-суолларын Олоҥхо ыһыаҕар хайаан да сырдаттахха сатанар дии саныыбын. Кэнчээри ыччат маннык дьоннооҕунан киэн тутта улаатарыгар патриотическай иитии быстыбакка ыытыллыахтаах».
Өлөөкө Күөл орто оскуолатын саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала И.Е.Ноговицына: «Биһиги улууспутугар Халыма тииптээх туспа боруода быһыытынан науканан бигэргэммит сылгылаахпыт. Төһө да хоту олордорбут ынахтаахпыт, онтубутун хайдах бу тыйыс Уһук Хоту аҕалан, иитэн, үөскэтэн олорорбутун көрдөрөрбүт наада. Хоту сахалара буоламмыт, аспыт-үөлбүт, таҥаспыт-саппыт, туттар малбыт, саҥарар саҥабыт, тылбыт-өспүт уратылаах, ону барытын табыгастаахтык көрдөрүөхтээхпит. Халыма олоҥхотун тылын олохтоох түөлбэ тылынан толорон, саҥаран-иҥэрэн туруоруохха, дии саныыбын».
Налимскай орто оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала В.В.Еремеева: «Олоҥхо ыһыаҕар биһиги олоҥхобут киин сир олоҥхолоруттан уратытык толорулларын, ылланарын көрдөрүө этибит.»
Сыбаатай орто оскуолатын саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала М.В.Колесова: «Олохтоох олоҥхобут тылын-өһүн үөрэтиини ыытан, киэҥ эйгэҕэ таһаарар наада. Номоххо киирбит күүстээхтэрбит ааттарыгар улуус таһымнаах күрэхтэһиилэрин ыытан ыччакка кинилэр ааттарын үйэтитиэххэ».
Алаһыай култууратын дьиэтин үлэһитэ Н.П.Винокурова: «Аныгы оҕо олоҥхону олус ыараханнык ылынар. Тус бэйэм аҕыйах сыллааҕыта оскуолаҕа учууталлыы сылдьан ону эппинэн-хааммынан билбитим. Ол иһин оҕону фольклору интэриэһиргэтэр ханнык эрэ ньыманы булуохха диэн санааттан, быйылгыттан оскуолабыт эдэр муусука учууталыныын норуот ырыаларын үөрэтиини саҕалаатыбыт. Маннык кыра-кыралаан ыччаппытын сахалыы фольклорга чугаһатар санаалаахпыт».
Орто Халыма орто оскуолатыгар эбии үөрэхтээһиҥҥэ педагога О.Р.Новосельцева: «Орто Халыма орто оскуолатыгар 80 оҕону хабант бэйэм бырайыакпынан үлэлиибин. Оҕолор төрөөбүт тылларын, култуураларын билбэттэр. Березовка олохтоох эбээннэрэ төрүт тылларын сүтэрбэккэ илдьэ сылдьаллар. Иистэнньэҥнэри, таҥастарын-саптарын төрүт иис ньымаларынан тигэллэр. Мин санаабар, Олоҥхо ыһыаҕын олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарбыт төрүт таҥастарын таҥнан сэлэлии хаамыыларынан арыйыахха наада. Улууспут үөскээһинин историятын көрдөрүөххэйиҥ».
Орто Халыма орто оскуолатын иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччы М.М.Муханова: «Олоҥхо ыһыаҕар олохтоох хаһаахтааһыны умнар сатаммат. Оттон түһүлгэҕэ маанылыыр, күндүлүүр аспыт хайаан да Халыманы ааттатар ас буолуон наада.»
Орто Халыматааҕы улуустааҕы гимназия дириэктэрин эбээһинэһин толорооччу М.С.Винокурова: «Биһиги оҕолорбут бэҕэһээ Ульяна Алексеевнаны кытта көрсөн кэпсэппиттэрэ. Ол кэнниттэн бары сахалыы таҥас тиктэр, тиктэрэр наада эбит диэн тыл көтөхтүлэр. Биһиги ону үөрэ-көтө өйүүбүт.»
Орто Халыма орто оскуолатын дириэктэрэ К.А.Слепцова: «Олоҥхо ыһыаҕар диэри элбэх тэрээһин үлэтэ барыан наада, ол курдук, элбэх фольклорнай күрэхтэри ыытан ыччаппытын төрүт култуураларыгар тардыахха. Хатыҥнаахха Владимир Ермолаевич «Чугдаардарга» оҥорбут барабааннарын курдук охсор мусукаалынай инструменнары улуус таһыттан уустары да ыҥыран оҥорторорго маастар кылаастары ыытыахха. Кыргыттарбытыгар анаан Кэрэ Куо күрэхтэрин ыытарга, кинилэргэ саха кыыһын уһун суһуоҕун ураты кэрэтин иҥэрэн өйдөтөргө. Аныгы оҕолорго робототехника нөҥүө төрүт оонньуулары киэҥ эйгэҕэ таһаарыахха сөп. Олоҥхо дьоруойдарын улахан көстүүлээх мааска оҥортоон түһүлгэҕэ киллэрэн хаамтартыахха. Ыһыах түһүлгэтэ сахалыы иһиттээх буолуохтаах, онно анаан, мас иһиттэри эрдэттэн оҥорууну саҕалыаххайыҥ, технология уруоктарыгар оҕолорго да оҥорторуохха сөп. Онуоха бэс уонна хатыҥ мас наада. Манна улуус көмөлөһөрө буоллар».
Орто Халыматааҕы драматическай театр салайааччыта О.А.Винокурова: «Орто Халыматааҕы муусука оскуолатын иһинэн фольклор уонна театральнай кылаастар аһыллаллара олус наада».
Налимскай оҕо уһуйаанын иитээччитэ Л.Н.Вирячева: «Олохтоох омуктарбыт таҥастарын-саптарын сырдатар үлэни күүскэ ыытыахха наада, киэҥник тарҕатыахха, болҕомтону ууруохха».
Төгүрүк остуол кыттыылаахтара бары тустаах санааларын этиниилэрин истэн, Ульяна Алексеевна ыллыктаах санаатын үллэһиннэ: «Биһиэхэ Халымаҕа баар Халыма боруодатын маҥан сылгытын бүтүннүү үрүҥ көмүс симэхтээн, нэһилиэкпит аҕа баһылыктара миинэн киириилэрэ кыаллара буоллар, олус да үчүгэй буолуо этэ. Ханна да сырыттахпына итинник тэрээһин оҥоһулла илик. Олоҥхо ыһыаҕар Халыма уратытын эрэ көрдөрүү буолбакка, ол таһымҥа улууһу өрө тардыы наада. Иис өттүгэр мөлтөх соҕуспут. Үтүктүү элбэх. Билигин саха таҥаһын тигии таһыма олус үрдээтэ, онуоха тэҥнэһиэххэ наада. Биһиги улууспутугар Анна Шадрина диэн хаама сылдьар энциклопедия тэҥэ киһилээхпит. Кинини кытта бииргэ үлэлэһэн, Н.И.Шарин аатынан Орто Халыма орто оскуолата Халыма хатыламмат төрүт үгэстэрин сөргүтэр үлэни бырайыактаан ылсыан сөп этэ».
Биэс сыл ыраах курдугун иннигэр, улаҕалаах улахан үлэни билиҥҥиттэн эрэ саҕалаатахха үчүгэй түмүктэрдээх буоларын бары өйдөөн, сүүмэх санааларбыт сүүйэ тутуллан олоххо киирэн историяҕа киирэр Уһук Хоту сиргэ бастакы Олоҥхо ыһыаҕын үрдүк таһымҥа ыытыахпыт диэн эрэнэбит.
Изабелла Ноговицына
Өлөөкө Күөл бөһ.