2023 сыл СӨ Ил Дарханын ыйааҕынан Үлэ сыла бэлиэтэнэн ааста. Үлэ үлэһит киһи санаатынан, тус былаанынан, инникигэ дьулуурунан олоххо киирэр. Бэлиэ сыл чэрчитинэн, улууспутугар биир сүрүннүүр салааны олоххо киллэрбит дьоҕус тэрилтэ салайааччытын Михаил Иванович Явловскайы кытта кэпсэттибит.
— Михаил Иванович, үгэс быһыытынан бэйэҕит тускутунан билиһиннэриҥ.
— Мин 1959с. Алаһыай нэһилиэгин Киэн Күөл учаастагар алта оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ бастакы оҕонон күн сирин көрбүтүм. Ийэм Анна Демьяновна Дьячковская Чурапчы Алаҕар нэһилиэгиттэн төрүттээҕэ, аҕам Иван Егорович Явловскай мас ууһа этэ. Оскуола кэнниттэн аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабытым. Ол кэннэ ССУ-га тыа хаһаайыстыбатын бэтэринээринэй факультетыгар үөрэххэ киирэн, анал идэлээх бүтэрбитим.
— Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар үлэҥ-хамнаһыҥ хайдах саҕаламмытай?
— Үөрэхпин бүтэрээт, 2 сыл Арҕахтаахха дизелиһынан үлэлээбитим. Онтон, Бүлүүгэ С.Аржаков аатынан сопхуоска гинеколог-бэтэринээр бырааһынан үлэлээбитим. Онно 780 ыанньыгы искусственнай сиэмэнэн буоһатарбыт, настаабынньыкпынан Р.П.Протопопова этэ. Дьолбор, Арассыыйа үтүөлээх зоотехниктарын П.П.Степанованы уонна Н.И. Алексеевы кытта үлэлээн, элбэх уопуту, үөрэҕи ылбытым. Онтон Николай Иванович оннугар биригэдьиирдээбитим. 1992-1995 с. крестьянскай хаһаайыстыбаны салайан, Бүлүү оройуонун бэтэринээринэй управлениетыгар начаалынньык солбуйааччытынан үлэлээбитим.
2001-2005 с. дойдубар кэлэн бэтэринээринэй управлениеҕа начаалынньыктаабытым. А.Н.Слепцову кытта бэркэ тапсан үлэлээбиппит. Ол кэннэ тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччытынан анаммытым. Бэйэ салайыныы уурааҕа киирэн, сүрүн сыалбытынан тыа хаһаайыстыбатын тутан хааларга диэн сорук турбута. Дьон түмсүүлээх буоллун диэн тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрин (ЖСПК) олохтообуппут, бу күҥҥэ диэри үлэлии тураллар. В.А.Слепцов, улуус депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, олус көмөлөспүтэ. Кинилиин сүбэлэһэн, бырагыраама оҥорон үлэ бөҕө барбыта. Тыраахтар пааркатын саҥардыбыппыт, лизинговай систиэмэнэн сүөһүнү аҕалбыппыт. Мэҥэ-Хаҥалас «Кыһыл сулус» сопхуостан плем атыынан, оҕустары аҕалан нэһилиэктэргэ иккилии тыһаҕаска атастаспыппыт. Хаан уларытаары, Налимскайга пиэрмэ тэрийээри, тыһаҕастары аҕалбыппыт.
Түмүгэр ыанньык ахсаана 30-чаҕа тэҥнэспитэ. Ол эрээри племенной үлэни кииннээн, поточно-цеховой систиэмэни үлэлэтэр баҕа санаабын толорботум. Оччолорго улууска 700-тэн тахса ыанньык баара. Үлэлиир сылларбар П.П.Винокуров мелиорацияҕа үлэлии сылдьан, оттуур ходуһалары оҥорууга, Т.Д.Слепцов тыраахтардары саҥардыыга үлэлэспиттэрэ. Кинилэргэ махталым муҥура суох. Кэлин 2012-2019 с. диэри СХПК «Амтан» тэрилтэни салайбытым.
— Билигин олоххо киллэрбит бэйэ бородууксуйатын оҥоруу дьыалатын хайдах ылсыбыккыный?
— Бизнес-былаан оҥостон тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыгар Д.Н.Винокуровка уонна улуус баһылыгар И.В.Лаптевка көрдөрбүппэр, тутатына өйөөбүттэрэ. 50 % ороскуоппун төннөрбүттэрэ. Тутаах көмөлөһөөччүм кэргэним. Билигин үрүҥ ас үс арааһын (йогурт, кефир, бифилюкс), Башкирия уонна Удмуртия оҥорор убаҕас уонна бороһуок ынах үүтүнэн оҥоробут. Бастаан 1 киилэ үүтү боруобаҕа ыыппыттара. Билигин 18 тыыһынчаттан 33 тыыһынчаҕа диэри эргиири оҥорон таһаарабын. Оччоҕо эрэ үчүгэйдик суураллар, үүт сыстыгаһа тахсар. Германия дойдутуттан анал тээбирини (блендер) ылбытым. Бороһуок үүттэн убаҕас үүтү таһаарабыт.
«Амтаҥҥа» технологтары кытта үлэлээбит буолан, калькуляция оҥорооһунугар уопуттаахпын. Бастаан уута, үүтэ ыраастанар, фильтрданар, ол кэннэ оргутуллар, сэппэрээтэрдиибин. Барыта уопсай мүнүүтэтигэр тиийэ үлэ бириэмэтэ тахсан кэлэр. Бородууксуйа дьиҥнээх бэйэтин турар сыанатын таһаарарга эмиэ үлэ кээмэйин оҥоробун. Оччоҕо киһи оҥорон таһаарар кыаҕа көстөр. Эбийиэкпитигэр санитарнай бэрээдэк булгуччу тутуhуллар. Күннэтэ анал суурадаһынынан сууйуллар-сотуллар. Туораттан дьон киирэрэ көҥүллэммэт. Үүт РH-актыыбынай кислотнаhа утары бэрэбиэркэлэнэр. Оҥоhуллан тахсар үүт бородууксуйата тус туспа анал технологиянан туттуллар.
Судаарыстыбаннай халыып ирдэбилинэн үүт сыата 3,2-3,4 % тэҥнэһиэхтээх. Анал иһиттэри, сүрүннээн, Новосибирскайтан сакаастаан ылабыт. Маркировка, штрих код булгуччу ирдэнэр. Бородууксуйа дуогабар быһыытынан 6 маҕаһыыҥҥа атыыга туттарыллар. Дьон сөбүлээн ылар, эргинии барар. Нэдиэлэҕэ үстэ тахсар. Бородууксуйабыт оҥоһуллар ньымата тус туһунан, кефир оҥоһуута хаппырыыстаах, аһытыытын табыахха наада.
Анал этикиэккэлэрбитин Благовещенскайтан сакаастыыбын. Кэлэр сылтан сметананы боруобалаан көрөр баҕа санаалаахпын. Маннык хайысхалаах үлэни, түүннэри-күнүстэри хамсаатахха эрэ эппиэтин ылаҕын. Улууска суол-иис хааччахтаах буолан бэйэ дьарыктаах буолууну арыныы элбэх сыраны-сылбаны эрэйэр.
Түмүккэ, улуус олохтоохторун кэлэн иhэр Саҥа 2024 сылынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! Күн сирин үтүөтүн, кэрэтин, эйэлээх олоҕу, чэгиэн-чэбдик доруобуйаны баҕарабын.
— Михаил Иванович, кэпсэтиигит иһин махтанабыт. Ылсыбыт дьыалаҕыт салҕыы сайдарыгар, доруобуйаны, тус олоххутугар ситиһиини, дьолу баҕарабыт.
Ааптар: Оксана Слепцова
Хаартыска: Үрүҥ ас үс арааһа (бифилюкс, йогурт, кефир) оҥоһуллар