Тохсунньу 11 күнэ — ураты харыстанар Ытык сирдэр, «Аан Айылгы» пааркалар күннэрэ. Бэлиэ күн чэрчитинэн биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппытынан буолар, «Халыма» айылҕа пааркатын начаалынньыга Алексей Васильевич Колесов.
Ыспыраапка: Ураты харыстанар территориялаах айылҕа паарката улууспут 2 160 492 иэнин ылар. Пааркаҕа Березовка, Сылгы Ыытар, Ойуһардаах территориялара киирэллэр. Паарка, СӨ кыһыл кинигэтигэр киирбит кыыллаах-сүөллээх, көтөрдөөх, балыктаах, сэдэх көрүҥнээх үүнээйилээх, өрөспүүбүлүкэ биир баай, сэдэх айылҕалаах муннугунан буолар.
— Алексей Васильевич, сэһэргэ- һиибитин бэйэҕитин билиһин-нэрииттэн саҕалыаҕыҥ.
— Мин Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. 2004 сыллаахха Иркутскайдааҕы судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятын охотовед-биолог идэтинэн бүтэрбитим. Ол сыл манна, Орто Халымаҕа «Сахабулт» филиалыгар ананан үлэлии кэлбитим. 2008 тэрилтэ дириэктэринэн анаабыттара. Ол кэннэ «Березовкатааҕы» ХТ-ҕэ үс сыл дириэктэрдээбитим. «Халыма» паарканы 2017 сыллаахтан салайабын.
— Быйыл «Халыма» паарка тэриллибитэ 25 үбүлүөйдээх сылгыт эбит. Бэтэрээн үлэһиттэр ааттарын хаһыакка киллэрэн үйэтитиэх.
— Билигин тэрилтэ үс үлэһити тутар, миигин кытта судаарыстыбаннай иниспиэктэрдэринэн М.В.Калачева, М.И.Слепцова үлэлииллэр. 2000 сыллаахха паарка сүрүн тэриллээһинин Н.В.Кокорин оҥорбут. 2002 сыллаахтан начаалынньыгынан Н.В.Тарасов, 2006-2008 сс. — М.В. Калачева, 2008-2015сс. — А.Д.Слепцов, 2015-2016сс. — Е.Г.Оконешников салайбыттара. Уһуннук бииргэ үлэлээбит дьоммунан А.В.Кондаков, С.С.Парилов, С.Ф.Волков, П.Н.Третьяков, бу күҥҥэ диэри үлэлии олорор М.В.Калачева буолаллар.
— Паарка ураты кэрэ миэстэлэрин, үлэтин сүрүн соруктарын туһунан кэпсэтиэххэ. Кыһыл кинигэҕэ киирбит көтөр-сүүрэр төһө ууһууруй?
— Сүрүн сыалбыт, айылҕабыт баай ыраас эйгэтин харыстааһын буолар. Кыһыҥҥы бириэмэҕэ кыылларга, көтөрдөргө аһыыр сир оҥоробут, туус кутабыт. Сайын, от-талах бэлэмниибит. Территорияҕа учуонайдар эрэ киирэр ураты харыстанар, тыытыллыбат сирдэр бааллар. Кыыла-сүөлэ элбэх. Сиэгэн (бөҕө), быыдара, бэдэр баара биллэр. Кыһыл кинигэҕэ киирбит сэдэх көтөрдөртөн, сибирскай гага, америка куһа, тайҕа хааһа, саһарҕа хоптото бааллар. Кэнники куба, хаас элбээтэ. Бу көтөр ахсаана, кыыл таба аҕыйаабытыттан (сымыыта тэпсиллибэт, сиэниллибэт буолбутуттан) элбээтэ диэн бэлиэтиибит. Ураты кэрэ миэстэлэриттэн биирдэстэрэ, Березовка территориятын Соболинай хайатын уу күрүлгэнэ (водопад) буолар уонна да элбэх айылҕа пааматынньыга баар. Сэдэх кыыллартан, 2017 с. үрүҥ эһэ оҕото көстүбүтэ. Хоту сир биир күндү отоно — моруоска үүнэр. 2018 с. 7 киһилээх учуонайдар экиспэдииссийэлэрэ кэлэн сир састаабын чинчийэн барбыта.
— Паарка территориятыгар бултуур-алтыыр көҥүллэнэр дуо?
— Этиллибитин курдук, тыытыллыбат, ураты харыстанар сирдэр бааллар, ол эрэн булт-алт көҥүллэнэр миэстэлэрдээхпит. Көҥүлү, лицензияны тэрилтэбит биэрэр. Докумуона, куска-хааска, кыылга туһунан ирдэбиллээх, болдьохтоох. Эһэ, тайах биирдии ахсаанынан бултанар буоллаҕына, киискэ 8 устуукаҕа диэри бултаныан сөп буолар. Ыйга иккитэ, Айылҕа харыстабылын Орто Халыматааҕы иниспиэксийэтин кытта мэктиэлээһиннэри, сүбэ-ама биэрэ, ыйа-кэрдэ эриэйдэлэргэ тахсабыт. Булт кэмигэр саа-саадах докумуоннарын бэрэбиэркэлиибит. Ааспыт сылга Березовка үрэҕэр докумуона суох, аһаҕас саалаах дьон тутуллубуттара. Баһаартан сэрэхтээх буолуу үлэтин ыытабыт. Кэнники сылларга ойуур баһаара турар буолла. Бу сир-дойду хатыытыттан, күөллэр уулара уолуутуттан тахсар, иккиһинэн айылҕа ыраастанар, саҥардыллар диэн бэлиэтиибит. Үлэбит соруга үөһээ дьаһалтаттан кэлэр, онон паарка территориятыгар бирикээһинэн эрэ киирэбит. Олунньу 1 күнүттэн, кулун тутар 25 күнүгэр диэри, кыыл-сүөл ахсаанын учуоттуур (ЗМУ) тэрээһиммит ыытыллыаҕа. Кэнники кэмҥэ куобах, кырса ахсаана элбээбит.
— 2021 сыллаахха, хаһыаппыт 22-23 нүөмэрдэригэр, «По следу Березовского мамонта» диэн 4 күннээх туристическай маршрут оҥоһуллубутун туһунан, эрэдээктэрбит Светлана Талибаеваны кытта сэһэргэһиигит тахсыбыта. Бу хамсааһын олоххо киирбитэ дуо?
— Турмаршрут оҥорон дьону-сэргэни, ыалдьыттары илдьэ сылдьыахпытын, айылҕабыт кэрэ миэстэлэрин көрдөрүөхпүтүн, отоннотуохпутун, балыктатыахпытын олус баҕарабыт. Холобур, атырдьах ыйыгар ленок балык тахсарын саҕана, сырыылаах сынньалаҥы олохтуохха сөп. Бу күн 4 араас хайысхаҕа пааспар оҥоһуллан бэлэм сытар. Хомойуох иһин, үбүлээһин көрүллүбэтиттэн, баҕа санааҕа эрэ баар. Манна даҕатан эттэххэ, уу тырааныспарынан сырыы ирдэбилэ уус- туктардаах, холобур, туһунан хапытааннаах буолуохтаахпыт. Биллэн турар, бу барыта үбүлээһинтэн хааччахтанар. Ол эрэн бу былааммыт олоххо киирэригэр үлэлэһиэхэпит дии саныыбын. Дьоммутун-сэргэбитин, тулалыыр эйгэбитин ыраастык тутуохха диэн ыҥырабын. Айылҕабытын, кэрэ сирдэрбитин, ыраас салгыммытын харыстааһын, хас биирдии киһи ытык эбээһинэһинэн буолар.
— Айылҕа харыстабылын, паарка бары үлэһиттэрин, бэтэрээннэрин быйылгы бэлиэ сылларынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Ийэ сирбит өрүү кэрэ көстүүлээх, чэбдик салгын- наах, дьэҥкир уулаах, ыраас халлааннаах буоллун!
Ааптар: Саргылана Кокорина